Εισαγωγή
Το deja vu είναι ένας γαλλικός όρος που σημαίνει «έχω ήδη δει». Πρόκειται για ένα φαινόμενο κατά το οποίο ένα άτομο αισθάνεται μια τρομερή αίσθηση οικειότητας με κάτι που δεν έχει ξαναδεί ή κάτι που κανονικά δε θα έπρεπε να γνωρίζει. Αυτή η ενδιαφέρουσα εμπειρία που λίγο πολύ όλοι πιθανόν να έχουμε βιώσει, έχει γοητεύσει επιστήμονες, ψυχολόγους και νευρολόγους, ώστε να ανακαλύψουν την προέλευση του φαινομένου και τους μηχανισμούς γύρω από αυτό. Πιο κάτω θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως και να μάθουμε πως και γιατί βιώνουμε αυτή την περίεργη αίσθηση.
Εξήγηση του déjà vu: Ψυχολογία
Κάποιες θεωρίες σχετικά με το deja vu συχνά επικεντρώνονται στις διαδικασίες της μνήμης και στις γνωστικές μας λειτουργίες. Μια κραταιά εξήγηση είναι η θεωρία της «διπλής επεξεργασίας», η οποία υποδηλώνει ότι το deja vu συμβαίνει όταν δύο γνωστικές διεργασίες, συνήθως συγχρονισμένες, αποκλίνουν στιγμιαία από τον συγχρονισμό. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις εισερχόμενες αισθητηριακές πληροφορίες σε δύο παράλληλες οδούς: μία συνειδητή και μία ασυνείδητη. Εάν η ασυνείδητη οδός επεξεργάζεται την πληροφορία ελαφρώς ταχύτερα από τη συνειδητή, ο συνειδητός νους μπορεί να αντιληφθεί την πληροφορία ως ανάμνηση, δημιουργώντας έτσι την αίσθηση του deja vu.
Μια άλλη παρόμοια εξήγηση αναφέρεται στην έννοια της «κρυπτομνησίας», όπου ξεχασμένες αναμνήσεις επανεμφανίζονται αλλά δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες. Αυτή η θεωρία υποδηλώνει ότι ένα άτομο μπορεί να συναντήσει μια κατάσταση ή ένα αντικείμενο που ενεργοποιεί μια κρυφή μνήμη, οδηγώντας σε μια ψευδή αίσθηση οικειότητας. Αυτή η επανεμφάνιση αναμνήσεων χωρίς συνειδητή επίγνωση μπορεί να μας δημιουργήσει την απόκοσμη αίσθηση ότι κάποιος έχει βιώσει την τρέχουσα στιγμή στο παρελθόν. Μπορεί δηλ. κάποιος να νιώσει ότι έχει ξαναδιαβάσει κάποιο συγκεκριμένο βιβλίο ή ότι έχει ξαναπαίξει με τον ίδιο dealer live στο καζίνο της NetBet ή ότι έχει ξαναπεράσει από ένα μέρος και έχει ακούσει ακριβώς τα ίδια πράγματα εκείνη τη στιγμή.
Εξήγηση του déjà vu: Νευρολογία
Από νευρολογική άποψη, το deja vu συνδέεται συχνά με τη δραστηριότητα του κροταφικού λοβού, ιδίως στον ιππόκαμπο και τον παραϊπποκάμπειο φλοιό, περιοχές που σχετίζονται με το σχηματισμό και την ανάκτηση της μνήμης. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι τα άτομα με επιληψία του κροταφικού λοβού (TLE) αναφέρουν συχνά ότι βιώνουν deja vu κατά τη διάρκεια επιληπτικών κρίσεων. Αυτή η σύνδεση οδήγησε τους επιστήμονες να υποθέσουν ότι το deja vu μπορεί να είναι αποτέλεσμα μικρών, συχνά μη ανιχνεύσιμων, επιληπτικών κρίσεων ή διαταραχών στον κροταφικό λοβό σε άτομα χωρίς επιληψία.
Συνεχίζοντας περαιτέρω αυτή τη θεωρία, μελέτες που χρησιμοποιούν λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) έχουν δείξει ότι ο κροταφικός λοβός και οι σχετικές δομές είναι πιο ενεργές κατά τη διάρκεια επεισοδίων deja vu. Αυτή η υπερδραστηριότητα υποδηλώνει ότι το deja vu μπορεί να είναι αποτέλεσμα άστοχης πυροδότησης ή υπερδραστηριοποίησης των νευρώνων σε αυτές τις περιοχές που σχετίζονται με τη μνήμη. Όταν αυτοί οι νευρώνες ενεργοποιούνται με λάθος τρόπο, μπορεί να δημιουργηθεί μια λανθασμένη αίσθηση οικειότητας, που οδηγεί στην εμπειρία του deja vu.
Ο ρόλος της μνήμης
Η μνήμη διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εμπειρία του deja vu. Η θεωρία της «αναγνώρισης με βάση την εξοικείωση» υποστηρίζει ότι το deja vu εμφανίζεται όταν το σύστημα μνήμης του εγκεφάλου σηματοδοτεί ένα είδος εξοικείωσης, χωρίς όμως τις συνοδευτικές λεπτομέρειες του πλαισίου. Αυτή η αναντιστοιχία μεταξύ της αίσθησης της γνώσης και της έλλειψης συγκεκριμένων λεπτομερειών της μνήμης μπορεί να δημιουργήσει την αίσθηση του deja vu. Αυτή η θεωρία ευθυγραμμίζεται με τα ευρήματα ότι το deja vu είναι πιο συχνό σε άτομα με καλά λειτουργικά συστήματα μνήμης.
Επιπλέον, έρευνες έχει δείξει ότι:
- η κόπωση
- το άγχος και
- η πνευματική καταπόνηση
μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα εμφάνισης deja vu. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται και να αποθηκεύει με ακρίβεια τις αναμνήσεις, οδηγώντας σε συχνότερες περιπτώσεις deja vu. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να διαλευκάνουν περαιτέρω την πολυπλοκότητα αυτού του φαινομένου.
Η πολυπλοκότητα του Deja Vu
Το deja vu παραμένει ένα γοητευτικό και μυστηριώδες φαινόμενο, με την ψυχολογία και την νευρολογία να προσφέρουν κάποιες πολύτιμες γνώσεις στην προσπάθεια εξήγησής του. Ενώ οι θεωρίες ψυχολογίας αναδεικνύουν σε κυρίαρχο ρόλο τις διαδικασίες της μνήμης και των γνωστικών λειτουργιών, η νευρολογία τονίζει τη σημασία της εγκεφαλικής δραστηριότητας και της δομής του εγκεφάλου. Μαζί, αυτές οι δύο εξηγήσεις παρέχουν μια ολοκληρωμένη κατανόηση του γιατί βιώνουμε deja vu και υπογραμμίζουν τη σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ του μυαλού και του εγκεφάλου μας. Καθώς οι έρευνες συνεχίζονται, μπορεί στο εγγύς μέλλον να αποκαλύψουμε ακόμη περισσότερα για την αινιγματική φύση αυτής της συναρπαστικής εμπειρίας.
